موهای سر ساختار جذابی دارد که از سه لایه مجزا تشکیل شده و اسیدهای آمینه (پروتئین) مواد تشکیل دهنده آنها هستند که توسط پیوندهای شیمیایی به هم متصل می شوند. موهای سر انسان از 95 درصد کراتین ، یک ماده پروتئینی سخت و فیبری، تشکیل شده و ساختار پیچیده ای دارد که از چندین لایه تشکیل شده است. قسمت قابل مشاهده آن، که ظاهر زیبای آن برای ما اهمیت دارد، در واقع از نظر بیولوژیکی مرده است، موها از تنها قسمتی که زنده است، یعنی ریشه در پوست سر رشد می کنند. یک فرد به طور متوسط 120000 تا 150000 یا حدود 250 تار مو در هر سانتی متر مربع در پوست سر خود دارد که قطر متوسط هر کدام بین 50 تا 100 میکرومتر است.
ساختار مو
هر تار مو از دو قسمت فولیکول و ساقه تشکیل شده است. فولیکول مو، مو را به پوست سر متصل می کند و از پاپیلا و پیاز (یا همان ریشه) تشکیل شده که در زیر پوست سر قرار دارند؛ شکل فولیکول، نوع موها را تعیین می کند (صاف، موج دار یا مجعد).
1- ریشه مو The root
ریشه قسمت زنده مو است که در یک فولیکول مو، تقریباً 4 میلی متر زیر پوست سر قرار می گیرد و حاوی سلول های موی در حال رشد است. ریشه مو شامل چندین منطقه است که همه آنها برای زندگی مو ضروری هستند:
• پاپیلای پوستی The dermal papilla: پاپیلا که بخش مرکزی ریشه است، خون رسانی به فولیکول مو را فراهم می کند تا رشد موی سالم تشویق شود. شبکه ای از رگ های خونی به این فرایند کمک کرده و تمام مواد مغذی مورد نیاز مو را به ارمغان می آورد. پاپیلا همچنین به عنوان هسته مو شناخته می شود زیرا بر تولید سلول های موی مختلف نظارت می کند.
• ماتریکس The matrix: کراتینوسیت ها، سلول های اصلی مو، در این بخش ریشه تکثیر شده و با کراتین پر می شوند. ماتریکس همچنین خانه ملانوسیت هایی (سلول های خاصی در پیاز مو) است که رنگدانه های مو (ملانین) را تولید می کنند.
• پوشش ریشه The root sheath: به دو لایه (پوشش داخلی ریشه و پوشش خارجی ریشه) تقسیم می شود و به حفظ و هدایت ساقه مو در زمان شکل گیری کمک می کند، زیرا در این مرحله هنوز نرم هستند.
• غده چربی The sebaceous gland: در زیر پوست و نزدیک سطح پوست سر و درست در کنار فولیکول مو قرار دارد و سبوم ترشح می کند؛ این ماده برای محافظت از سلامت مو، تغذیه و نرم و براق نگه داشتن آن ضروری است.
2- ساقه مو The shaft
ساقه قسمت قابل مشاهده مو است که از فولیکول بیرون می آید، اما از نظر بیولوژیکی سلول های مرده پر از کراتین سخت آن را تشکیل می دهند. ساقه مو از سه لایه متحدالمرکز تشکیل شده است:
• مدولا The medulla، ماده نرمیست که در مرکز ساقه قرار دارد و از سلول های آگلومره بدون هسته تشکیل شده است.
• کورتکس The cortex که مدولا را می پوشاند و 80 تا 90 درصد وزن مو را نشان می دهد، این بخش از دو نوع الیاف کراتین (افقی و عمودی) تشکیل شده است که مو را انعطاف پذیر و قوی می کند. کورتکس همچنین حاوی رنگدانه های ملانین است که به موها رنگ می دهد.
• کوتیکول The cuticle خارجی ترین لایه مو است و از پوسته های کراتین بی رنگی تشکیل شده که مانند لایه هایی روی هم قرار گرفته اند و توسط لایه بین سلولی غنی از چربی به هم متصل شده اند. نقش کوتیکول محافظت از کورتکس است؛ این اولین خط دفاعی در برابر آسیب های خارجی (آب، خاک، نور خورشید، باد و غیره) می باشد. کوتیکول وضعیت موها مانند بافت و درخشندگی آن را تعیین می کند، بنابراین مراقبت از آن ضروری است.
مراحل رشد مو
درک چرخه رشد مو به منظور شناخت و درک بسیاری از مشکلاتی که ممکن است با موهای خود مواجه شوید مفید است. همانطور که گفته شد مو از فولیکول یا ریشه در زیر پوست سر رشد می کند. موها توسط رگ های خونی در پایه فولیکول تغذیه می شوند، که به آنها غذای مورد نیاز برای رشد می دهد. بین شروع رشد و ریزش، هر مو از چهار مرحله آناژن، کاتاژن، تلوژن و اگزوژن عبور می کند که می تواند در هر زمان معین در مرحله متفاوتی از چرخه رشد باشد. مراحل رشد مو در هر انسانی به شرح زیرند:
1- آناژن (فاز رشد)
فاز آناژن دوره رشد است، در این مرحله سلول های پیاز مو به سرعت تقسیم شده و باعث رشد موهای جدید می شوند. طول این مرحله به حداکثر طول موی هر فرد بستگی دارد، که بین افراد به دلیل ژنتیک، سن، سلامت و بسیاری عوامل دیگر متفاوت است. به طور معمول مرحله رشد فولیکول مو 3 تا 7 سال طول می کشد و طول موهای انسان را تعیین می کند، طول موهای کامل می تواند تا 100 سانتی متر باشد. فاز آناژن حدود 90% (1000 روز یا بیشتر) از چرخه رشد را تشکیل می دهد.
2- کاتاژن (فاز انتقال)
این مرحله انتقالی بعد از فاز آناژن است که حدود یک تا دو هفته طول می کشد. فولیکول های مو خود را برای مرحله استراحت آماده می کنند. در مرحله کاتاژن رشد مو متوقف می شود و فولیکول مو بعد از انقباض از جریان خون جدا می شود.
3- تلوژن (فاز استراحت یا ریزش)
این مرحله زمان استراحت فولیکول های مو است که حدود سه تا چهار ماه طول می کشد، همواره حدود 10 تا 15 درصد موها در این مرحله قرار دارند. در پایان این مرحله در حالی که موهای قدیمی در حال استراحت هستند، یک موی جدید مرحله رشد را آغاز می کند. در طول مرحله کاتاژن و تلوژن چرخه رشد مو، با اینکه موها در دوره ریزش و استراحت هستند، هیچ نقطه طاسی در سر ایجاد نمی شود زیرا موها به طور تصادفی از روی پوست سر می ریزند.
4- اگزوژن (فاز موی جدید)
این مرحله رشد مو بخشی از مرحله استراحت است که در آن موهای قدیمی می ریزند و موهای جدید به رشد خود ادامه می دهند. فاز اگزوژن مرحله نهایی چرخه رشد مو، زمانی که تارهای مو از فولیکول های خود آزاد می شوند و می ریزند. در حالی که موها ممکن است در هر مرحله از چرخه رشد مو ریخته شوند، اکثر ریزش ها در مرحله اگزوژن رخ می دهد.
ریزش مو، نازک شدن مو و مشکلات رشد مو زمانی اتفاق می افتد که مراحل رشد مو قطع یا مختل شود؛ این می تواند در اثر شرایطی مانند موقعیت های تغذیه ای و پزشکی، بیماری یا استرس ایجاد شود. به عنوان مثال ریزش مو بعد از رژیم لاغری یا استرس حدود 6 هفته بعد ممکن است رخ دهد، این به این دلیل اتفاق می افتد که مرحله رشد (آناژن) کوتاه شده و موها همزمان وارد مرحله ریزش (تلوژن) می شوند.
البته با گذشت زمان و افزایش سن، طول مرحله آناژن کاهش می یابد، بنابراین موها ممکن است پس از هر چرخه ضعیف تر و نازکتر شوند؛ به همین دلیل مهم است که مطمئن شوید رژیم غذایی شما سرشار از مواد مغذی خاص است تا رشد موی سالم را حفظ کنید. ریزش روزانه حدود 50 تا 150 تار مو کاملاً طبیعی محسوب می شود و ناشی از روند مناسب چرخه رشد مو می باشد.
